16آذر؛ روز آنان که با خون خود نوشتند...

سالهاست دانشجویان مهره های اصلی جنبش های مختلف مردمی هستند. آنها که 12 سال درس خوانده اند، حالا پشت میزهای دانشگاه علم می آموزند، آگاه می شوند و به وقتش برای احقاق حقوق و مطالباتشان می جنگندند. به خاطر همین است که در تاریخ روزی را به خود اختصاص دادند و 16آذر "روز دانشجو" نام گرفت. اما اگر می خواهید بدانید تاریخچه روز دانشجو چیست و سرگذشت دانشجویان چگونه رقم خورد، با ما همراه باشید.

بیست و چهارم آبان ماه سال 1332 اعلام شد که ریچارد نیکسون؛ معاون رئیس جمهور آمریکا از طرف آیزنهاور برای دیدن نتایج "پیروزی سیاسی امیدبخشی که در ایران نصیب قوای طرفدار تثبیت اوضاع و قوای آزادی شده است"، به ایران می‏ آید. این موضوع بهانه ای شد برای اعتراضات و دانشجویان مبارز دانشگاهی تصمیم گرفتند که زمان ورود نیکسون و در فضای حکومت نظامی بعد از کودتای سیاه، اعتراض و انزجار خود را به دستگاه کودتا نشان دهند.

در تاریخ 14 آذر اما زاهدی اعلام کرد که روابط ایران و بریتانیا که در زمان نخست‌ وزیری مصدق قطع شده بود دوباره از سر گرفته خواهد شدو قرار است که چند روز بعد "دنیس رایت"، کاردار سفارت انگلستان به ایران بیاید. از همان روز آرام آرام تظاهراتی شروع شد که طی آن عده ای از معترضان در بازار و دانشگاه دستگیر شدند. این اعتراضات در روز 15 آذر هم ادامه پیدا کرد و شروع آن، از دانشکده پزشکی، داروسازی، حقوق و علوم اتفاق افتاد. صبح روز 16آذر اما دانشجویان هنگام ورود به دانشگاه، متوجه تجهیزات حرفه ای سربازان و اوضاع غیر عادی اطراف دانشگاه شدند که خبر از وقوع حادثه‏ای می داد. در همین بین دانشجویان فعال سیاسی به سفارش نهضت مقاومت ملی، در کلاس ها به سخنرانی پرداختند و آشوب تمام محوطه دانشگاه تهران را فرا گرفت. کمی بعد برای جلوگیری از تنش و درگیری چندین دانشکده تعطیل شد و با ادامه پیدا کردن اعتراضات، کل دانشگاه به دستور رییس دانشگاه تعطیل شد.

نیروهای نظامی که رفت و آمد دانشجویان را کنترل می کردند، تعدادی از دانشجویان را دستگیر کردند و با حضور در کلاس یکی از اساتید دانشکده فنی (مهندس شمس استاد نقشه کشی) اعتراضات را به کلاس درس کشاندند. چرا که قصد داشتند دو دانشجوی معترض به حضور نظامیان در دانشگاه را دستگیر کنند. دستگیری این دو دانشجو جو کلاس را متشنج کرد و اعتراضات کم کم به کل دانشکده فنی کشید تا جایی که دانشکده به محاصره کامل نظامیان در آمد. سربازان و نیروهای ویژه ارتش به کلاس های درس حمله کردند و صدها دانشجو بازداشت و زخمی شدند تا اینکه فرمان آتش صادر شد و نیروهای امنیتی شروع به تیراندازی کردند. این بین سه تن از دانشجویان این دانشکده به نام های احمد قندچی، آذر شریعت‌رضوی و مصطفی بزرگ‌نیا کشته شدند.

فردای آن روز نیز ریچارد نیکسون به ایران آمد و دکترای افتخاری خود را در رشته حقوق از دانشگاه تهران که در اشغال نیروهای نظامی بود، دریافت کرد.

اتفاقات آذر سال 1332، بیانگر واکنش دولت کودتا به فعالیت های دانشجویی بود که با سرکوب تمامی مخالفت هااتفاق افتاد. 16 آذر نیز توسط کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور که مرکز اجتماع و تبادل نظر مخالفان حکومت پهلوی در خارج از ایران بود، "روز دانشجو" نام گرفت. دانشجویان پس از آن، هر سال در این روز اعتصاب ها و اعتراضات دانشجویی برگزار می کردند و در واقع 16 آذر، معیار خوبی برای سنجش میزان نفرت از حکومت استبدادی و توانایی و نفوذ مخالفان در بین روشنفکران شد. این روز از همان زمان تا به امروز، از اهمیت تاریخی ویژه ای در ایران برخوردار است.

اما روز جهانی دانشجو داستان متفاوتی دارد و بر می گردد به 15نوامبر سال 1941 که روز خاکسپاری یک دانشجوی اهل چک بود که در حمله فاشیسم و نیروهای استبدادی کشته شده بود. دو روز بعد (17 نوامبر) تظاهراتی برای مراسم خاکسپاری این دانشجو شکل گرفت که 9 تن از دانشجویانی که در آن حضور داشتند، اعدام شدند و 1200 دانشجوی دیگر در خوابگاه خود مورد هجوم نیروهای نظامی قرار گرفتند و به بازداشتگاه نازی ها منتقل شدند.

پس از این اتفاق، دانشجویان سراسر جهان طی یک گردهمایی در مجمع جهانی دانشجویان در لندن، این روز را به عنوان "روز جهانی دانشجو" نامگذاری کردند و پس از آن هر ساله به عنوان اعتراض در بیشتر دانشگاه های جهان مراسمی بر پا می شود. هنوز هم برخی از این اعتراضات توسط حکومت های مستبد و ایدئولوژیک سرکوب و به خاک و خون کشیده می شود، اما این جنبش در جهان تا به امروز ادامه داشته است.

44سال پس از آن و در تاریخ 17 نوامبر 1974 در یونان نیز تانک های نظامی به دانشجویان دانشگاه پلی تکنیک آتن که 4 روز تحصن کرده بودند، حمله کردند و دست به کشتار آنها زدند. آمار کشته شدگان هرگز به درستی اعلام نشد. اما این جنبش منجر به سقوط دیکتاتوری یونان در جولای 1974 شد.

در 17 نوامبر 1989 نیز عده ای از جوانان انجمن جوانان سوسیالیست، راهپیمایی بزرگی را در پراگ ترتیب دادند. گفته می شود تعداد تظاهرات کنندگان به 15000 نفر رسیده بود و در نتیجه آن انقلاب مخملین پراگ شکل گرفت و حزب کمونیست سرنگون شد. به همین دلیل روز 17 نوامبر در چک "روز آزادی و دموکراسی" نام گرفته است.