این تازه اول راه فلسفه است...

به مناسبت روز جهانی فلسفه

فلسفه یعنی مطالعه درباره ماهیت هستی و موجودیت، ارزش، آگاهی و خرد، درستی و نادرستی و هر آنچه امکان شناخت آن وجود دارد. این کلمه از واژه ای یونانی به معنای «عشق به خرد» گرفته شده است و یکی از مهم ترین زمینه های تفکر بشری است که آرزو دارد معنای زندگی را به دست آورد.

روز جهانی فلسفه، هر سال در سومین پنجشنبه ماه نوامبر جشن گرفته می شود که در سال 2002 توسط یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) برای اهداف خاصی معرفی شد. این اهداف می تواند شامل موارد زیر باشد:

• برای تجدید تعهد به فلسفه به صورت بین المللی، ملی، مناطق اصلی و فرعی
• تقویت تحلیل فلسفی، تحقیق و مطالعات در مورد مسائل مهم معاصر و به منظور پاسخگویی موثرتر به چالش هایی که امروزه بشریت با آن روبرو است.
• برای آگاهی عمومی از اهمیت فلسفه و کاربرد حیاتی آن در انتخاب های ناشی از تاثیرات جهانی یا ورود به مدرنیته برای بسیاری از جوامع
•  ارزیابی وضعیت آموزش فلسفه در سراسر جهان
•  تاکید بر اهمیت جهانی شدن آموزش فلسفه برای نسل های آینده

یونسکو در روز جهانی فلسفه تلاش می کند تا فرهنگ بین المللی بحث فلسفی را ترویج دهد که به کرامت و تنوع انسانی احترام بگذارد. افراد را به تحصیلات آکادمیک دانشگاهی ترغیب می کند و سهم دانش فلسفی را در پرداختن به مسائل جهانی برجسته می کند.

فیلسوف به چه کسی گفته می شود؟

در قدیم، فیلسوف کسی بود که طبق روشی خاص زندگی می کرد و تمرکز خود را بر حل سوالات در مورد جهان هستی و وضعیت انسان قرار داد. آنها تنها درباره نظریه ها گفتگو نمی کردند یا درباره نویسندگان اظهارنظر نمی کردند تا به آنها فیلسوف بگویند (اتفاقی که این روزها در حال افتادن است!). کسانی که سختگیرانه تر به این سبک از زندگی پایبند بودند، فیلسوف محسوب می شدند و آنها معمولا از فلسفه هلنیستی (دوره ای از فلسفه غرب که در زمان تمدن هلنی، پس از ارسطو توسعه و با آغاز دوره نوافلاطونی پایان یافت.) پیروی می کردند.

بنابراین فیلسوف به کسانی می گویند که:

• دیدگاه ها یا نظریه هایی را درباره سوالات عمیق از اصول اخلاق، متافیزیک، منطق و سایر زمینه های مرتبط ارائه می دهند.
•  کاملا در فلسفه تبحر دارند.
• شخصی که ایده های اصلی برخی از جنبش ها، آیین ها و ... را ایجاد می کند.
• شخصی که زندگی، اعمال، قضاوت ها، گفته ها و همه چیز خود را با توجه به فلسفه یا عقل تنظیم می کند.
•  از نظر منطقی یا معقول آرام هستند، خصوصا در شرایط سخت.
•  یک کیمیاگر یا دانشمند غیبی (البته امروزه این تعریف منسوخ شده است.)

معرفی فیلسوفان معروف

سقراط:

سقراط دانشمند، معلم و فیلسوف متولد یونان باستان بود که با روش سقراطی خود زمینه را برای سیستم های منطق و فلسفه غربی بنا نهاد. او متولد سال 470 قبل از میلاد در آتن شهر یونان است که زندگی سقراط فقط از طریق چند منبع شرح داده می شود؛ گفت و گوهای افلاطون، زنوفن (مورخ یونانی) و نمایشنامه های ارسطو...

سقراط شخصیتی کاملا شناخته شده و بحث برانگیز در زادگاهش آتن بود، به حدی که در نمایشنامه های طنزنویسان غالبا مورد تمسخر قرار می گرفت. او چیزی از خود ننوشت، اما مکالمات او به تصویر کشیده شده است که در میان آنها افلاطون و زنوفن اول است. وی در این آثار به عنوان فردی با بصیرت، کامل، مسلط بر نفس و با مهارت های استدلالی به تصویر کشیده شده است. تاثیر زندگی او روی افراد بیشتر به دلیل نوع خاتمه یافتن راهی بود که می رفت؛ سقراط، در 70 سالگی، به اتهام بی تقوایی محاکمه شد و توسط هیئت منصفه به مرگ با سم محکوم شد.

جملات زیبای سقراط:

زندگی ای که حتی یک بار زیر سوال نرفته باشد، ارزش زیستن ندارد.

دانش واقعی در این است که بدانید شما چیزی نمی دانید.

تنها یک حسن، دانش و یک شر وجود دارد؛ جهل.

افلاطون:

افلاطون، هر جوری حساب کنید، یکی از خیره کننده ترین نویسندگان ادبیات سنتی غرب و یکی از نافذترین و تاثیرگذارترین نویسندگان تاریخ فلسفه است. او که یکی از شهروندان شهر آتن با مقام بالا بود، در آثار خود از وقایع سیاسی و جنبش های فکری زمان خود سخن گفته است، اما از جذابیت های او این است که سوالاتی را مطرح می کرد که بسیار عمیق بود و استراتژی هایی که برای آنها استفاده می کرد بسیار پر اهمیت و محرک بودند. بنابراین خوانندگان تحصیل کرده در هر دوره به نوعی تحت تاثیر او قرار می گرفتند و عملا فیلسوفانی بودند که خود را با احترام پیرو افلاطون می دانستند.

افلاطون، فیلسوف آتنی را احتمال می دهند در سال 427 یا 428 پیش از میلاد متولد شده و در هشتاد یا هشتاد و یک سالگی در گذشته است، اما این تاریخ ها کاملا مشخص نیستند.

جملات افلاطون:

ما فقط به خاطر رضای خود، زائیده نشده ایم!

فقط مرده ها پایان جنگ را دیده اند.

به گوش کردن عادت کن... خواهی دید که از سخن ابلهان نیز سود خواهی یافت!

من عاقل ترین انسان زنده هستم، زیرا یک چیز را می دانم و آن این است که هیچ چیز نمی دانم!

با آدم ها مهربان باش، زیرا هر انسانی که امروز ملاقات می کنی درگیر نبردی دشوار است.

رفتار انسان از سه منبع اصلی سرچشمه می گیرد: میل، احساسات و دانش.

مردان سه دسته هستند؛ دوستداران خرد، عاشقان احترام و افتخار و علاقمندان به سود و منفعت...

دانا، نادان را می شناسد، چرا که خود زمانی نادان بوده است، اما نادان، دانا را نمی شناسد چرا که هرگز دانا نبوده است.

از کتاب سرگذشت فلسفه نوشته برایان مگی

افلاطون می گوید غاری را تصور کنید که در انتهای آن افرادی را از ابتدای کودکی به زنجیر بسته باشند به نحوی که این افراد نتوانند سر خود را به عقب برگردانند و پشت سر خود را ببینند.

در پشت سر این عده، افرادی زندگی می کنند و آتشی نیز افروخته اند. در اثر نور این آتش تصاویری از رفت و آمد این افراد و لوازمشان روی دیوار جلوی آن زندانیان در بند افتاده است و سرو صدا های آن مردم نیز در اثر انعکاس در غار از جلوی همان تصاویر نقش بسته بر دیوار به گوش آن زندانیان می رسد.

بدیهی است که این افراد (زندانیان غار افلاطون) تصور می کنند که این صداها از همین سایه ها می آید زیرا از ابتدا و کودکی اینچنین دیده و شنیده اند و هرگز نیز قادر نبوده اند پشت سر خود را نگاه کنند.

حال فرض کنید زنجیر برخی از این گروه زندانیان را باز کنید و به آنها بگویید دنیا اینگونه که شما تصور می کنید نیست و آنها را برای مشاهده جهان بیرون از غار، به خارج از آن غار ببرید.

در بیرون غار نور شدید خورشید چشم این افراد را به شدت ناراحت خواهد کرد و آنها نخواهند توانست چیزی ببینند و به سرعت جلوی چشمان خود را گرفته و به غار بر می گردند. اما فرض کنید که معدودی از این افراد بتوانند در مقابل این نور شدید مقاومت کرده و سپس نگاهی به جهان بیرون غار بیندازند.

حال از افراد این گروه اگر کسی برای نجات گروهی دیگر از زندانیان به داخل غار برگردد و به آنها که اساسا بیرون را ندیده اند، بگویند که حقیقت چیز دیگری است و فقط باید کمی تحمل داشته باشند، دست کم مورد تمسخر قرار خواهند گرفت.

(آن زنجیرها هر چیزی می تواند باشد، خودخواهی یا جهانی ساختگی، وحشت یا اضطراب...)

حتی یکبار هم اگر جور دیگری به جهان بنگریم چیزی از دست نداده ایم و شاید چیزی بدست بیاوریم. اما برخی چنان به غل و زنجیر آویخته اند که تصور اینکه زندگی جور دیگریست برایشان هولناک است و به هر حال حقیقت کمی ازرده خاطرمان خواهد کرد.

ارسطو

ارسطو شخصیتی برجسته در فلسفه یونان باستان است که در مباحث منطق، انتقاد، سخنوری، فیزیک، زیست شناسی، روانشناسی، ریاضیات، متافیزیک، اخلاق و سیاست سهم مهمی داشته است. ارسطو در سال 384 قبل از میلاد مسیح از یک خانواده مرفه در شهر استاگیرا در مقدونیه متولد شد و پدرش نیکوماخوس پزشکی بود که در زمان جوانی ارسطو درگذشت. او بیست سال دانشجوی افلاطون بود اما به دلیل رد نظریه اشکال افلاطون (Plato) مشهور شد. همچنین او از نظر تجربی بیشتر از افلاطون و معلم افلاطون، سقراط فکر می کرد و اکثر مباحثی را که درباره آنها تحقیق می کرد، کاملا متحول کرد.

 ارسطو که نویسنده، مدرس و شخصیت پر کاری بود، در زمان حیات خود سخنان بسیار و حدود 200 رساله نوشت که از این تعداد تنها 31 رساله به جای مانده است. این آثار به صورت یادداشت سخنرانی و پیش نویس نسخه های خطی است و آنها اولین رساله های کامل فلسفی هستند که ما هنوز در اختیار داریم.

جملات زیبای او:

تمایلات خود را میان دو دیوار محکم «اراده» و «عقل» حبس کنید.

عاقل آنچه را که می داند، نمی گوید؛ ولی آنچه را که می گوید، می داند.

نه تنها باید به زنان اجازه حضور در فعالیت های سیاسی و حتی نظامی را داد بلکه آنان را باید وادار به این امر نمود.

ما جنگ می کنیم برای اینکه بتوانیم در صلح زندگی کنیم.

کارهای تکراری ما نشان دهنده شخصیت ماست.

مرد کامل حاضر است که به مردم خدمت کند ولی از خدمت دیگران شرمنده است، زیرا خدمت و احسان به دیگران نشانه بزرگواری و برتری و قبول نیکی علامت حقارت است.

ممکن است جملات بالا را از هر سه فیلسوف شنیده باشید، به این دلیل است که ارسطو شاگرد افلاطون و سقراط استاد افلاطون بود. بنابراین آنها جملات را از زبان دیگری نقل می کردند تا نسل به نسل شنیده شود و به گوش ما برسد.

این تازه اول راه فلسفه است... امیدواریم از این موضوع لذت برده باشید و اگر اینطور است برای ما نظرات و پیشنهادات خود را بنویسید تا در آینده نیز از این نوع موضوعات برای شما بنویسیم.